Espirica somedana

Ya lo escribí dayures nesta bitácora. Adientrase nun fayéu ye tresllumbar les llendes d'otru mundu. Metanos d'elli yes pa raspiar la esistencia de diaños, xanes, busgosos o cuélebres. La solombra, los requexos, el ruxerrux de les fueyes o los regatos. Y los fayucos, relluciendo al sol como ñarros vellones doraos.

Camín de La L.lamera altravieses viesques con fayes y acompáñate l'agua de contino. Un agua fresquilino, que taraza, pero que fai les delicies del gargüelu secañosu. Al llegar allaribón, vese'l maxestuosu tabayón franciendo pente les peñes. Enfrente, el garrapiellu de cases d'esti llugarín. Conservando delles les subidories esteriores o los fornos vieyos amestaos la la parede. Pa escontra'l final, un teitu asemeya vixilar la contorna.

El fayéu de La Enramada ye ún de los más meyores que tenemos na nuestra tierra, y afortunadamente inda tenemos abondos. La xubida ye pindia y casi dafechu a la solombra, pues les fayes espurren les cañes buscando la horizontal y en resultancia creen el so mundu particular y bisiegu. Cola orientación siempre al norte. A la vera del camín, los miruéndanos escuquen pente les fueyes, con un tamañu que malpenes algama a ser mayor que'l d'un arbeyu. Cuando algames lo cimero alcuentres bones representaciones de carrascos, escoba y xaranzanes, plantes de raigaños melecinales dende los tiempos reveyegos. Y a la vista apaez la braña de Mumián, col barcal, las ol.leras y los teitos. Unos cuantos yá esbarrumbando y otros esgonciaos dafechu. Otru grupu d'ellos, afortunadamente, siguen de pies y formen un conxuntu etnográficu prestosu.

Cruzando'l pueblu vaqueiru de La Peral, que conserva tamién unos pocos teitos curiosinos, entama una xubida non mui llarga pero sí enforma pindia. Aliendes un aire que t'abulta más secu, escurque pola cercanía de les tierres llioneses. El paisax que se nortia ye de lo más espectacular que se pue ver.
Les finques pa pastiar o segar tan llendaes con muria. Podemos observar zarros iguaos d'esta manera a esgaya. Y la sorpresa qu'atopes al aportar a lo cimero ye prestosa: rebaños bien grandes de vaques roxes y caballos pastiando n'axuntanza.

Allá pela Edá Media, controlar el pasu ente les tierres llioneses y asturianes al traviés del Puertu yera una xera apetecible. Preba d'ello quédenmos los muruecos del Castiellu del Alba. Engoláu nun picorotu escarpáu que talo paez más afayadizu p'añerar les utres que pa edificar nada, controla la rodiada dende'l so asitiamientu estratéxicamente impecable. Ves les fayes allalantrones, pero la carretera qu'esguila pal mirador qu'hai nel cumal ta llendada por castañales, cerezales, carbayos, bericios y, n'época afayadiza, dalgunes tribes d'orquidies autóctones. Dende'l mirador podemos otra vuelta agüeyar pa unos paisaxes memorables mentes sientes chiar los páxaros o cantar los grillos. Abaxo, alcuéntrase'l pueblu d'Aguino y más p'allá'l de Perl.lunes, con construcciones tradicionales, horros y molín incluyíos.

Pel antiguu camín a Veigas hai una sienda adaptada bien amañosa pa esparcer y ver ablanos, fresnos, ñozales, encines... Si'l día ta pa la mano, pues adicar nel cielu les utres. Y cuando tornes yá atapeciendo igual atopes dalgún esguil blincando pente les cañes de los árboles, o los esperteyos col so esnalar característicu. A la vera del camín, cola nueche yá anubriendo'l paisax, les gates de lluz allumen nos matos del camín. Ceguñen en cielu les estrelles y camientes entós naquello de la relatividá del tiempu, que somorguiáu per estos paraxes, esnidiase adulces, ensin priesa, supliendo abondo, como si los díes tuvieren pequí más hores qu'allá na villa d'au vienes como visitante.

                                                                            

La isla de les gaviotes

Díes nublos estos caberos. D'agua y borrina pacia'l monte. De mar cantábrica col finxu'l cielu encapotáu. Díes del branu astur.

Aproveches que dexe d'echar agua pa caleyar per ende. Avéreste pa la costa, ellí onde la mar y la montaña s'axunten nuna imaxe metafórica de lo que ye Asturies. Entames a caleyar. El sonsón de les esquiles ye una costante a lo llargo del camín. Oveyes, vaques, cabres...colos sos campanos colgando del pescuezu pa dar cuenta de per ú tán.

Estrémense bien los xalés y casones indicatives -polo menos n'apariencia- d'ónde hai bayura. Delles construcciones repítense y recuerden les vieyes maneres de construir ampliando l'espaciu de la vieya torre. Pero estes son más modernes, anque non d'anguaño. Una torre cuadrada inxertada nel edificiu del xalé o palacete.

Agüeyar p'árboles centenarios ye un regalu pa la vista. Son como menhires que van marcando'l paisax dende cuantayá y que vieron xeneraciones anteriores. Allá pelos años 60 del sieglu XIX un flaire gallegu traxo d'Australia un árbol metá ornamental y medicinal. L'ocalitu. Güei una especie dañible pa les nuestres viesques cuando ella forma viesca tamién. Pero, paradóxicamente, quédennos tamién exemplares centenarios na nuestra tierra, testigos quiciabes de cuando aportó esta triba arbórea a la península y de cuando tovía yeren daqué esótico qu'enagora nun se dedicara a cultivos estensivos pa fabricar pasta de papel. Resulten maxestuosos a la vista y dignos de conservar como testigos d'otros tiempos. Dalgunos podemos observalos nel paséu de la sablera de La Isla en Colunga.

Claro que nun taría bien mencionar estos exemplares dexando en tinteru otru autóctonu y maxestuosu, como ye'l texu que s'alcuentra cabo la ilesia de Caravia Baxa. La visita a esti árbol totémicu y máxicu astur ye casique obligada. Y, de pasu, echa-yos una  güeyada a la cruz que asitiada na puerta d'entrada del templu, recuperada d'un monasteriu medieval y la perfamosa estela de Duesos que nos tresllada en pelondines a les dómines de la nuestra cultura castreña.

Na nuestra llingua nun s'usa la pallabra islote, sinón isla o islla, que de les dos maneres se diz nella. La nuestra costa tien bien d'estes islles pequeñines, allugaes a pocos metros de cantiles y playes. En dellos casos puen algamase en marea baxa al traviés de los tómbolos que se formaron a lo llargo de los sieglos. Tamién ye cierto que nun convién engolase nelles. Son auténticos abellugos pa les aves marines qu'avecen a añerar nelles. En dalgunes ocasiones atopamos cartelos que nos encamienten de que nun les triemos.

La fastera de la costa que va dende Xixón a Ribeseya ye una güaña d'icnites, que son nicios d'animales del xurásicu. Ente les más famoses que se puen adicar de manera perfácil tan les de la playa de La Griega, en Colunga. Pertenecen les más visibles a dinosaurios de cuatro pates y dalgunes son les más grandes atopaes hasta agora y pertenecientes a un exemplar xigantescu. Cuntáronme va años xente del llugar, que nuna d'estes pozones que dexaron les pisaes del dinosauriu en cuestión, bañábense los rapacinos a manera de piscina en miñatura. Alredor de tolo qu'arrodia esti mundu xurásicu hai tou un turismu cultural. El MUJA (sigles del muséu del xurásicu de nuestro), asitiáu nel conceyu colungués tien visites a esgaya y a lo llargo de tol añu.

Poder averase nun sólu día al cordal del Sueve xubiendo pal mirador del Fitu, o a les playes que s'afayen a la so falda (Arenal de Morís, La Espasa, El Barrigón, La Isla, La Griega...) ye una prestancia. Y pa los que'l butiellu nos afala ensin compasión, tenemos tamién gastronomía a embute, onde podemos saborgar carnes, pescaos, llámpares, pantrucu o emberzáu...y nun sigo pa nun facer de naguar al llector, que tampoco se trata d'eso.

Reparemos tamién en dellos horros centenarios de cuando la economía de la zona, arriendes de la pesca, tenía un pesu perimportante del campu. Nun avecen a tener corredor. Mángueste na xubidoria, algames la talandoria y pa dientro. Pa sofitase tienen pegoyos de piedra y tamién de madera. Cuantisimayá tuvi lleío que nel nuestru drechu consuetudinariu, un horru con pegoyos de madera nun daba drechos sobre la propiedá del suelu, pero si los tenía de piedra sí. De toles maneres, nun se fíe muncho'l llector d'esto cabero, pues yá se sabe que la memoria ye la intelixencia de los burros y l'apreciación mía ta fecha dende la memoria y más nada.

Voi poner el ramu a esta entrada con una anécdota que me fixo reflexonar. Tando sentáu nel paséu de la sablera de La Isla vi pasar una rapacina con una camistea que dicía "La Isla es mía". Desconozo si ye un suvenir y ta plagao d'elles per ende. Camiento tamién que pue tratase d'un llema pa identificar dende'l ciñu a los neños o non tan neños col llugar. Pero dexóme una impresión un tanto aquello, porque cuido qu'estos sitios, arriendes de públicos,  son de toa aquella xente que s'avere a ellos dende'l respetu y la educación, premises previes y fundamentales. Prestaríame más una camiseta que punxera "La Isla ye de les gaviotes", que son les habitantes reales del sitiu en cuestión y con drechu a agospiu permanente. Hasta taría yo dispuestu a comprar una y too.

                                                                              

Del filandón al internet.

Agüeyaba yo un día d'estos caberos pa un baúl decoráu con una escena camiento qu'inglesa. Xente de clas alta aconceyaba nuna casona pa facer café o te nel llar, tomar unos llicores y tabaquiar. Alrodiu d'ello la espirica pertinente.

Aconceyase pa falar ye un vezu que remanez de los tiempos más vieyos. Les llurigues, los aruelos, les rocaes en camín...Somos seres comunicativos y sofitándonos nesa comunicación desendolcamos les nuestres relaciones sociales.

Hai na nuestra cultura una ayalga venceyada a esi enfotu por comunicanos. Trátase del filandón. Una costume consistente n'axuntase na casa d'un vecín pa filar les muyeres, iguar daqué coses los homes, comer si cuadra un pote castañes o una garulla y falar. Principalmente falar, comunicase, tresmitir esperiencies, histories y conocimientos.

Peros los tiempos camuden una barbaridá y anguaño tenemos otros medios pa comunicanos perdixebraos de los d'antiguamente. Los aconceyamientos d'antañu remanecen de maneres pernovedoses al traviés del mundu virtual. Internet entró de trebolén nes nuestres vides y abriónos un abanicu con gran bayura de posibilidaes comunicatives. Les redes sociales algamen, nestes dómines, un esporpolle descomanáu y son unos auténticos filandones contemporanios.

Pero esi mundu virtual tamién envizca y lleva a comportamientos, polo menos, cuestionables. Va tiempu afayábame nun bar y entró una parexa. Sentáronse ún enfrente de la otra y sacaron los móviles. Entamaron entós a da-yos colos deos a les pantalles inorándose mutuamente. Tuvieron una vegadona con esi comportamientu. De sutrucu, sorprendióme qu'entamaren a falucar ente ellos pero...al traviés de los móviles. Rizar el rizu, se llama.

Camiento que les tecnoloxíes tienen de tar al serviciu de les persones y non al revés. Si los humanos nos dexamos embarbiar por elles podemos acabar robotizaos y siendo nós los mardomaos polos oxetos envede usalos nosotros a ellos. Recuerdo dir nun viaxe pela costa nun autocar va pa un añu. Delantre mi diba una moza que nun dexó en tol viaxe de wasapiar col aparatu que llevaba con ella. Pasábemos per unos paraxes prestosísimos de contemplar, pero pa ella nun esistíen empapirotiada como taba nel so aparatín que la conectaba allalantrón desconectándola de lo que-y pasaba per delantre les ñarices.

Cuento qu'habríamos de pone-y el ñarigón a la tecnoloxía que nos apodera pa llevala per caminos más afayadizos. Utilizala intelixentemente, saca-y tol provechu que seyamos quien, que se xuro que ye abondu, pero ensin dexanos ababoriar por ella hasta dexanos n'ayén. Y, al llau d'ello, nun escaecer que la rocada cara a cara, la tertulia del bar o del café, la lluriga d'un grupu de persones pa comunicase falando y non sólo tecliando, son actividaes vitales pa les persones, porque nun somos robots, sinón humanos, y esa comunicación directa ye perimportante y necesaria. Les nueves tecnoloxíes y los vieyos vezos d'axuntase pa falar son perfectamente compatibles y arriquecedores. Ye too mentalizase pa ello.

                                                                              

El nuestru norte

Convién nunca nun perder el norte propiu. Ellí ye onde s'alcuentra'l bon puertu de les nuestres vides.

Ellí ta la nación, el bierzu, el somantu, la identidá.

Cuando se pierde'l norte namás queda una Güestia ayena y d'alluendi. Y entós penitenciamos con ella al debalu y ensin llar.

El nuestru norte rux nos tabayones de Cuadonga, na Cámara Santa de la Catedral, nel ramu que s'ornia y ufierta, na tonada recia, na danza, na llingua...

Soplen aires foriatos cuantayá qu'amenacen con anubrinos. Aires calentuzos, pegañosos, aforfugantes, acompañaos de cancios de serena que nos envizquen pa los cantiles...

El nuestru norte ye del orpín, del mofu, de la fonte, de la ñeve, del ruxerux del fayéu, del molín que mueve'l ríu, de la montaña y de la mar atlántica...

Ensin esi norte súmense les xanes, los trasgos, los nuberos, los cuélebres...Namás que la Güestia permanez.

Pero una Güestia ayena y ensin Samain. Porque ye la d'aquellos que perdieron el so norte, la so patria, el so llar.

                                                                                

Un ritual gastronómicu

En chigre hai ambientucu. Ye un sitiu vieyu ya iguáu a la manera de los chigres d'antes. Tien esa canaleta alredor de la barra pa echar lo último del culete sidra. Meses y sielles cencielles. Alloñáu del cuentu ya'l ringorrango. Nes parés semeyes vieyes y la referencia obligada al fútbol.

Antóxaseme un sitiu afayadizu pal ritual que me pruye facer güei. Siéntome na mesa qu'atrocare y póngome a echar una güeyada a la prensa cosmopaleta provinciana. Miro pa los titulares en lletra gordo y pa los santos. Malpenes lleo un par d'artículos apelucaos de tanta puxarra escrito.

Siento rebusquinos en butiellu entrín y non espero pola primera parte del ritual gastronómicu que voi realizar. Normalmente, pídense primero'l platu fríu y dempués el caliente, pero nesta ocasión pa mio idea que yera meyor facelo al vies y asina lo encargué. Según pasa'l tiempu naguo cada vegada más.

La guisandera capia al camareru y apúrre-y el primer platu. Vien con él na bandexa y pósamelu na mesa. Trátase d'una potina esmaltada n'encarnao, cola tapa puesta. Quíto-yla y sal un vafu arrecendiendo a un arume de dioses.

Son llámpares. Esi manxar de los nuestros pedreros que yá descubrieren cuantisimayá, va pa nueve mil años, los nuestros antepasaos mariñanes. Hasta inventaron una arbía iguada nun regodón p'arrincales que los arqueólogos bautizaron como picu asturiense. Claro que, daquella, quiciabes les comieren crudes o escurque arroxando piedres pa echar nun odre enllenu d'agua pa calentalo.

Empecipio a saborgales adulces, petezme zarramicar los güeyos. Hai que tastiar despacín y dir pingando cachos de pan na salsa. El ritual escomenzó y alcuéntrome zampuxáu nél.

Acabo la primer parte de la xinta y enseguidina apruz el camareru cola segunda onde voi perfacer la mio particular comunión n'acabóndola. Trátase d'un centollu. Les pates pa un llau, los cachos d'abaxo preparaos, ya'l carru apináu coles coraes y cachos de güevu.

Otra vuelta sigo col ritual. Francer les pates pa saca-yos la caña. Espellicar los cachos de la panza. Y, pa finar, entamar a saborgar el conteníu del carru.

Acabo cola segunda parte de la xinta y, entós sí, aportó'l momentu de pone-y el ramu al ritual gastronómicu qu'acabo de tastiar. Garro'l carru del centollu y enllénolu de sidra. Mezse colos escarrapios que queden de les coraes del crustáceu. La sangre de la mazana y la carne del centollu en xuntanza, un ritual que paez sacáu de tiempos  revieyos.

Acerco'l cacíu prehistóricu a los llabios y voi echando sorbiatos hasta acabar el conteníu. Acaba d'esta manera'l ritual gastronómicu. La comunión del presente col pasáu, la confirmación de que, anque abondo escalabrada, tenemos una cultura qu'alita en milenta manifestaciones, nesti casu gastronómica. Y que lo siga faciendo, mialma.

                                                                          

La penúltima cruzada.

Apocayá cellebrábemos una nueva alcordanza del llevantamientu heroicu asturianu escontra les tropes napoleóniques allá un 25 de Mayu de 1.808.

D'aquella los franceses echaren d'España al rei Fernando VII. La estructura estatal sofitada tovía en parllamentos como la nuestra Xunta Xeneral, posibilitó que pudiere dase aquella declaración.

Pero, acabada la guerra, el rei tornó y la so manera d'agradecer la victoria escontra los franceses foi cargándose aquella estructura estatal y, nel nuestru casu, la nuestra institución autonómica.

Entamaba asina una época histórica de tensiones ente un poder absolutista central y aquellos pueblos que queríen conservar el so autogobiernu. Carlistaes, pronunciamientos militares, guerres civiles... El poder absolutista español axeitando cruzada tres cruzada pa eliminar cualquier niciu de poder territorial periféricu, cualquier idioma que nun fuere'l castellanu, etc.

Tres el fallecimientu del xeneral Franco abrióse otra vuelta la posibilidá de devolve-yos a les naciones qu'igüen l'Estáu una parte del poder que-yor arramplaren cuantayá. Nació entós la denominada España de les autonomíes.

Naquellos momentos, emprimó a crecer la fola de la querencia polo propio, la historia, la cultura, l'idioma, les instituciones d'autogobiernu, etc., a lo llargo y ancho del territoriu estatal. El caldu de cultivu yera afayadizu, tres salir d'una dictadura.

Pero, güeyu al cartafueyu, hubo quien encamentaba que tou aquel procesu llevaba una trampa que diba acabar rescamplando, y que les dómines de llibertaes qu'escomenzaben podíen acabar nuna dictablanda más que nuna democracia arrecha y bien tresnada.

Col pasu de los años aquella fola autonomista foi amenorgando y xuxó entós otra centraliega onde podíemos dir agüeyando los vieyos vicios absolutistes del pasáu coles sos zunes escontra cualquier fechu históricu, cultural o llingüísticu que puñare contra una concepción uniformista d'España, al empar que se daba un cuestionamientu creciente del estáu autonómicu rispiendo por tornar a un modelu políticu centralizáu. Grandes poderes económicos y políticos encontaben la "reconquista" de vieyos privilexos que veíen amenazaos.

Esa nueva fola algama nestes dómines un tamañu bultable y tarrecible. Anguaño, tamos somorguiaos nuna nueva cruzada pa reconquistar les "provincies" a cargu del poder centralista, con unes zunes hacia les llingües ya identidaes non castellanes que dan medrana. Con voceros d'esa nueva cruzada espardiendo mensaxes espantibles como facer llamamientos a bombardiar con aviones a una comunidá autónoma ensin que pase absolutamente nada.

Pero nun queda equí la cuestión. Xuncida a esa recentralización vien una xera de recortes brutales de drechos básicos de cualquier sociedá democrática. Nestos momentos yá hai xente na cárcel por exercer una llibertá d'espresión que-yos manca a les monxutes que mangonien los asuntos estatales, por poner un sólu exemplu. Y xorrecen discursos políticos calcaos a los propios de fuerces antidemocrátiques d'otros tiempos sopelexaos por fuerces polítiques al alza que puen acabar gobernando, guapamente, l'Estáu y munches comunidaes autónomes.

Pa dir acabando, podríemos resumir la espirica anterior diciendo que güei tenemos una cruzada onde un nazionalismu españolista trata de desaniciar cualquier rastru de nacionalismu "periféricu", por mui democráticu y dialogante qu'amuese ser esti caberu.

Ya'l futuru que se nortia nel finxu'l cielu ye prietu, esmolecedor y tarrecible. Ver veremos en qué para too ello, pero entrín y non, n'Asturies sigue siendo la hora de la llucha ya'l llabor.

                                                                        

El fatu de los fatos

"D'ilusiones vivía'l tontu los coyones". Esta sentencia tan contundente téngola sintío cuantayá y pieslla una gran verdá.

Dicen los espertos en cuestiones educatives que nun hai una intelixencia pa too. Un ñeñu pue ser tochu en matemátiques y perllistu en dibuxu, por exemplu. Asina que toos tenemos daqué que se nos entama meyor y onde podemos inxertanos dientro de los llistos. Y tamién daqué u somos más fatos y con menos posibilidaes d'avanzar.

Hai tamién un tipu privilexáu y minoritariu de llistos. Ye'l daquellos que son arteros pa esguilar pela pirámide social p'arriba anque pa ello tengan que se sofitar notros que dexen fundíos na llamarga.

D'otra banda, siguiendo col casu de suso, tamos los más fatos pa esa actividá. Y pa compensar los nuestros esfuerzos ensin resultáu por medrar -anque seya de la manera más honrada posible-  llevamos nesta vida con nós un fatu d'ilusiones colgáu d'un palu nel costazu. Sírvennos como motor, bien de vegaes, pa siguir trepando nel día a día ensin escangayanos.

Lo que suel asoceder ye que, cuando vamos aportando a la vieyera y nos da por desañudar esi fatu, decatámonos que munches d'eses ilusiones qu'acarretemos siguen intactes por nun tar cumplíes, y que llevamos camín de llevales vírxenes con nosotros pal cagüercu.

Cuando somos rapacinos cuéntennos aquello de que nos traxo una cigüeña nun fatu colgáu del picu. Toa una metáfora de lo que nos espera nesta vida que nun fuimos a ver o a entender nel so momentu. Esi sábanu au nos tresporta la cigüeña trátase del fatu de les ilusiones que munchos nun vamos ver cumplíes enxamás por más que nos enfotemos nelles... Porque cayimos, llamentablemente, del llau de los fatos. 

                                                                    

 

El Fueru d'Avilés

El primer Fueru d'Avilés concediólu'l rei Alfonsu VI nel añu 1.085. Posteriormente, Alfonsu VII confirmólu y dio-y a esta villa la categoría de ciudá al traviés d'un documentu del añu 1.155 que se conserva nel archivu municipal avilesín. Trátase de dos pergaminos cosíos per un cordón. Consérvase ellí tamién otra copia del añu 1.289.

Nesti fueru arrecuéyense les llibertaes, franquicies y privilexos que la corona otorgaba a la villa avilesina que yera per aquelles dómines la segunda más importante d'Asturies, dempués de la capital, Uviéu.

L'escribanu yera un presbíteru llamáu Suarius (Suero) un nome naquel entós bastante corriente nel noroeste peninsular. Considérase que yera  de la zona y que tenía relaciones col conventu de San Vicente. El testu ta escritu en lletra carolina, nunes dómines onde lo corriente yera usar la visigótica. D'esti escribanu conócense más documentos salíos de la so pluma.

Arriendes de la importancia histórica del documentu, tien otra que rescampla dende'l puntu de vista llingüísticu. Ello ye que ta escritu n'asturianu con abondes entepoladures del provenzal. Ello conviértelu nun de los primeros testos conocíos del idioma asturianu y una auténtica xoya histórica y llingüística que, afortunadamente, aportó hasta nós.

                                                                              

D'espircha

Doblemos el mes d'Abril y siguimos zampuxaos nes dómines de les espirches. Cada vegada que s'acerca un fin de selmana podemos ver anunciaes delles. El ramu lloréu a la puerta diznos el chigre onde tienen una entamada. Dientro, la pipa -orniada tamién delles veces con lloréu y bautizada con un nome escritu nella- y alredor unes meses con toa una carrapotada de comida pa forrar (centollos, andariques, güevos cocíos, empanaes, conceyales, tortielles...), qu'hai que preparar bien el butiellu pa que'l caldu a saborgar nun xuba aína a la cabeza.

Pente los veceros de la espircha hai de too. Xente que charra y espansiona y dalguno que pue animase a echar una tonada o un grupu que la entama con un coriquín.

Claro que, a vegaes, ponen música ambiente y equí de xemes en cuando atopes coses tarrecibles, como músiques foriates que nun concasen gota con un actu de la nuestra cultura tradicional como ye la de la preba de la sidra.

Les espirches d'estes feches son pa tastiar la sidra nuevo, la que se mayó la seronda pasada. La pipa que se ruempe tien una sidra que va acabar de facese na botella pa ponela a la venta en pasando un tiempu tovía. Poro esta sidra nuevo nun s'escancia. Va de la pipa a la botella y d'equí al vasu en sin tiralo de lo alto. Ye un vezu de dalgunos chigreros pone-yos a estes botelles un distintivu pa cuando salen a echar sidra peles meses sepan que naquelles onde tá  eses botelles marcaes nun tienen que lo facer.

El sabor de la sidra nuevo y el de la yá perfecho, arriendes del tema de qu'una s'eche y otra non, ye estremáu. Poro, los sidreros verdá, van peles espirches pa tastiar la sidra acabante facer nel añu y saborgar los distintos palos, neto a lo que faen cuando van a tomar sidra embotellao y echao dende lo alto. Y si cuadra, meses dempués puen comprobar cómo esa sidra de tal llagar va maureciendo y garrando'l puntín amañosu na botella.

Pero hai un aquello que da un poco preceguera cuando va ún a una espircha. Ello ye qu'abonda xente -abúltame que cada vez más- forra bien l'estómagu colos pinchos qu'hai nella, pero nin se molesta en  prebar la de la pipa, que ye en realidá a lo que se supón que s'entra a tastiar nel chigre de turnu. Peravezáu que ta'l personal a beber sidra fecho y escanciao, la que nun se tira de lo alto y ye tovía mui nuevo tarrecen tomalo. Dicho d'otra manera, la cultura de prebar esta sidra tal paez que recula y eso ye peligroso. Porque si un chigreru nun ye quien a vender una pipa pequeña de sidra d'espircha en tres díes, pue llegar a plantegase si paga la pena siguir faciéndoles o dexales pa prau.

Pero, espiriques crítiques a parte, el casu ye que, como dixi al principiu de la entrada, tenemos abondes espirches nestos díes que tamos. Asina qu'invítovos a participar d'elles, pero eso sí, prebá-y la sidra de la pipa, lo nuevo, educái el gustu al so sabor, y doctoráivos n'estremar la sidra d'un llagar y otru como lo facéis colo yá perfecho. Paga la pena.

                                                                              

Un templu cultural llamáu "llagar"

Los templos son construcciones vinculaes a les actividaes relixoses.

Pero non siempre ye asina. Hai tamién templos culturales. N'Asturies hai d'estos. Y ún que destaca ye'l llagar de sidra.

El llagar nun ye sólo'l sitiu onde se maya y pisa la sidra. Tamién ye onde se consume. Y tamién onde se xinta, dende taquinos a platos más contundentes. Pero inda hai más.

Nel llagar atópase tamién el santuariu de los cancios tradicionales. Dende'l cantar individual de l'asturianada, hasta los coriquinos colectivos.

Escurque nesti vezu de cantar nos llagares echa la so gabita la sidra. Porque la sidra tien fama de ser cantarina, d'afalar al cantu a aquelles persones que la tán tastiando.

Pero, arriendes de ser el sitiu onde se fai la sidra y onde se canta, tamién ye'l llagar un templu pa la xuntaza, pa da-y a la parpayuela y pa formar aruelos prestosos de convivencia.

Y esa xuntanza tien un aquello reseñable. Trátase nuna xuntanza na igualdá. Porque'l templu del llagar iguala a los sos particulares feligreses. Pa entrar nél, el señoritismu hai que lu dexar a la puerta, como se fai coles madreñes pa entrar en casa.

Hai dos momentos que rescamplen nel templu del llagar.

Un d'ellos ye'l momentu de mayar y pisar la mazana. De vela tresformase en sidra'l duernu y prebar el zusmiu acompañáu, si cuadrare, d'unes castañines amagostaes que faen un maridaxe perfectu.

L'otru ye'l momentu de la espicha. De asitiar na puerta un ramu lloréu que nos indica que vamos a romper un tonel p'asistir a la preba de la sidra del añu. O tamién les espiches de sidra yá más fecho, pues al funcionar comu templu cultural y de xuntanza, el llagar abres les puertes del so cultu particular tol añu.

Convién curiar con mimu'l templu del llagar. Porque ello supón tamién curiar con procuru de les vieyes tradiciones que formen parte de los raigones que nos xunen a esta tierra.
                                                               

Pues va ser que non

Asturies ye un territoriu vieyu. Funde los raigones poblacionales en dómines qu'algamen al paleolíticu. Y fai galanes como país, nun esbozu de lo que conocemos hoi, nel Reinu Asturianu.

Esta tierra ye complexa ya ígüenla milenta calteres. Tien territoriu, historia, cultura material y inmaterial, idioma, estructura social y económica...Tou un bagax que comparte, en mayor o menor midida, con milenta sociedaes actuales.

Pero, desgraciadamente, Asturies anguaño ye daqué mui asemeyao a un ermu intelectual y discursivu. Les espirques qu'observamos per ende tienen l'aquello de los discursos rancios, atrasaos y fosilizaos.

Y esi ermu espárdese tresversalmente. Nun ye ferial de les llurigues centraliegues, nin de les izquierdes o dreches. Toles estayes discursives del país zapiquen nesi inmovilismu alcanforáu y estéril. Y l'asturianismu llingüísticu nun ye una escepción.

Ello ye que dende les monxures llingüistiques llariegues acaba de lleganos la última perla cultivada. Sigún esta espirica, Asturies ye un paisax y un idioma. Asina que si muerre esti últimu namás que nos queda'l paisax.

Que la desapaición del idioma asturianu diba ponenos delantre d'un país bien estremáu al que conocemos anguaño abúltame indiscutible. La llaceria sedría tremenda y la pérdida históricamente llamentable. Poro, ye de caxón que'l deber y la obligación de les xeneraciones qu'actualmente tamos nesta tierra seya evitar qu'eso ocurra.

Pero sopelexar dende les altures llingüístiques que la nación asturiana ye identitariamente sólo un fechu llingüísticu inxertáu nun paisax ye una gran falsedá. Y, pa detrás, tien una carga de profundidá tan demoledora que fai que taramiellen los propios cimientos de la propia reivindicación llingüística enfrentándola a otros sectores sociales qu'esbrexen por caltener viva la identidá cultural del país.

Asina que munchu cuidáu colo que se declara y difunde públicamente al traviés de los medios de comunicación dende los púlpitos del idioma. Pue ser un bumerán perpeligrosu pal propiu idioma y pal país en xunto.

Asturies tien un fechu identitariu de primer orde, la llingua asturiana, que tenemos que curiar y esguedeyanos por defender. Pero d'ehí a considerar la nuestra tierra un binomiu onde sólo cueyen un paisax y una llingua va un abismu.

Y eso, pues va ser que non.

Los gües como aval

Los asuntos económicos tienen dalgunes característiques propies según la época en que sucedan. La figura del avalista o del bien ofrecíu como aval ye una cláusula que figura nos contratos hasta anguaño mesmo, y según los tiempos que cuerran esi apartáu pue danos una idea de lo que se valoren ciertos bienes neses dómines, como vamos ver de siguío.

Pues d'esto vamos tratar hoi nesta entrada. Ello ye que nun documentu fecháu nel mes de Xineru del añu 1.884 (semeya del post), un firmante, J.G.C, reconoz que tien una deuda de 800 riales por aciu de la reparación d'unos carros nel taller de F.A.F, asitiáu nel llugar de La Ponte, na parroquia llangreana de Santolaya de Turiellos.

Dicha deuda comprométese a dir pagándola nunes cuotes mensuales qu'entamen nel siguiente mes de Febreru. Hasta equí un contratu de lo más corriente.

Pero onde l'asuntu tien el so aquello ye al aportar al apartáu del aval. Y ye que'l deudor comprométese a nun vender la parexa de gües cola que xuncía entrín y non nun tuviere satisfechos tolos pagos, quedando asina los armentíos como una especie de garantía pal acreedor.

Visto dende'l puntu de vista de la nuestra sociedá actual pue abultanos una anécdota simpática. Pero si nos treslladamos al últimu terciu del sieglu XIX infórmanos de la importancia que la parexa, el carru y el lloriame teníen naquella sociedá, pues yera'l mediu de tresporte  per caleyes y carreteres non sólo dientro de les llendes de la casería, sinón tamién de tou tipu de mercancíes nunos conceyos asturianos, como'l de Llangréu, onde la minería y la industria entamaben a esporpollar enforma.

                                                                                       

                                                                   

"Mazcarita, ¿quién soi?"

Algamar once ediciones d'unes mazcaraes (o de cualquier otra actividá cultural) nun sitiu tan aquello como Asturies ayuda a compender eso que conocemos como "milagru".

Ello ye qu'esti añu aportemos a esi númberu d'ediciones nes mazcaraes d'iviernu que tienen como megollu Valdesoto. Y tamién a la sesta d'unes xornaes astur-luses con bas na Pola de Siero. Esto cabero tien el so aquello. Al traviés de la cultura llégase a un conocimientu ente pueblos que se supón que tendría que se facer sofitándose na política.

Esti añu tuvi en dos actos. El vienres nel centru polivalente de Valdesoto hubo unes charles a tres bandes. Presentóse un llibru dedicáu a les comedies de los sidros, entamando poles d'ayeri hasta llegar a hoi. Ta colgáu n'internet pa que toa aquella persona que lu quiera consultar pueda facelo de baldre y ta abiertu a suxerencies de los llectores. Presentóse tamién un mapa au s'asitien les mazcaraes peninsulares y europees. Un documentu perinteresante p'alluganos xeográficamente nel tema. Diose conocencia d'un entroidu recuperáu en galicia, el d'un pueblín llamáu Samede. Moviéndose, trabayando, entrugando a informantes, fueron quien a sacar a la lluz un antroxu escaecíu hai años. P'acabar, anuncióse'l primer certame de comedies qu'entama l'asociación El Cencerru, onde los vinculaos col teatru puen concursar pa ver cómo-yos pinta.

De los dos desfiles de mazcaraes tuvi nel d'esti domingu en Valdesoto. Contó con una abundante representación de mazcaraes gallegues, lo qu'amuesa'l puxu que tienen na nuestra comunidá vecina. Los guirrios encabezaben el desfile y dellos vecinos ofrecíen l'aguilandu, que siempre tuvo xuncíu a les actividaes de la xermandía marutada. Acompañó'l día, lo que ye d'agradecer. Por cierto, tengo qu'encamentar a les moces que los guirrios más mozos vienen con ganes de guerra. Métense per elles y si nun anden sollertes puen caye-yos unos peñizcos nes piernes ente blincos y glayíos. L'alvertencia queda fecha.

Dexo a parte'l comentariu d'una mazcarada felizmente recuperada. Ye la de los Mazcaritos d'Uviéu. Na planta d'arriba del centru polivalente de Valdesoto fixeron una esposición con semeyes de los personaxes antroxaos y paneles esplicativos. Nuna mesa había semeyes de too ello pa quien quixera pañales. Participaron nel desfile d'esti domingu y foi mui prestoso velos, incluyendo hasta un pelele qu'acarretaben nun paxu y que mantiaron na antoxana de la ilesia. Al traviés d'ellos faise ún una idega mui bona de lo que yera un antroxu tradicional. Cumplen dos antroxos y esperemos que seyan munchos más.

Esti sábadu pela tarde tuvi viendo cuadros del pintor Evaristo Valle. Una de les fontes que tenemos pa echar una gabita na recuperación de les mazcaraes. Xente marutao con sayes, sábanos, pelleyes d'animales. L'antroxu tradicional.

Nos últimos años ta dándose un espoxigar de les mazcaraes na península y fuera d'ella. Ta creándose al traviés d'elles una rede cultural que camiento que ye perinteresante. Partiendo de la bas de dales a conocer nel sitiu onde son, cosa que cai de caxón, ta filándose un texíu d'intercambios culturales onde eses mazcaraes van dándose a conocer notros llugares. Y con ello un arriquecimentu cultural mutuu y un mensax claru de qu'al traviés de la cultura pue algamase l'amistanza ente pueblos, y que la diversidá pue llograr esa xuntanza con muncho más tiez y posibilidaes de cuayar que'l tarrecible uniformismu de cultura enlatada y sinsustancia que nos traten d'enxaretar dende les llurigues cosmopaletes.

"Mazcarita, ¿quién soi?". Pues ye la cultura tradicional, de raigañu, d'alcordanza colectiva. Y que venga pa quedase.

Facer País

N'Asturies tamos avezaos, desgraciadaente, a persones y grupos sociales que trabayen escontra'l país, buscando con ello'l so porgüeyu.

Pero na nuestra tierra tamién hai xente que fai país. Unes vegaes a costa fecha, conscientes de la necesidá de puxar por ella porque ello va en beneficiu colectivu. Otres vegaes, fáenlo ensin decatase d'ello, simplemente faciendo aquello qu'heredaron y repiten y tresmiten ensin más porque ye la so manera de vivir. Dambes maneres válides y respetables porque empobinen a un oxetivu que ye'l del bien de toos y de la tierra de nuestro.

Dicho lo anterior notres pallabres, anguaño tenemos n'Asturies xente qu'esbrexa por frayar lo propio d'esta tierra porque asina ven mayores posibilidaes d'esguilar na estructura social. Pero tenemos tamién xente que nun renuncia a les sos raíces y que nun ven incompatible defendeles y tresmitiles col so interés personal.

Esta ye, anguaño, una amarraza clara qu'algama dende'l nivel de les monxures polítiques, económiques y sociales aculturizaes y cosmopaletes hata otros sectores sociales qu'agüeyen la nuestra sociedá dende otres perspectives dixebraes a les anteriores.

Al final lo que tamos necesitando  nestes dómines que vivimos ye un exerciciu de sinceridá individual y colectiva que nos lleve a decidinos de qué llau tamos. Si vamos axuntanos con aquellos que busquen esguilar socialmente a costa de frayar y destruir el país o si vamos enfotamos na so pervivencia como mediu de supervivencia digna individual y colectiva.

Destruir el país o facer país. Esa ye la cuestión. Cada cual qu'escueya'l so posicionamietu nesti tema fundamental pal futuru de la nuestra tierra. Y qu'apechugue coles consecuencies de la so decisión.

                                                                        

Llevántate y cucha

"Dios y el cuchu puen munchu, pero sobre too'l cuchu". Asina encamienta un dichu popular asturianu perconocíu. Dexa clara la importancia d'esti abonu d'orixe animal na nuestra sociedá rural yá de los tiempos.

Vila cuantayá y nun me cayó embaxo. Ye la imaxe de la silueta d'una persona que llevanta una pala dientes y al pie una conseña: "Llevántate y cucha". Toa una metáfora d'enfotu nel futuru. Al cuchar preparamos la tierra pa que la semiente guañe, espoxigue y dea collecha. La nuestra tierra, la nuestra collecha.

El cuchu vien usándose en sentíu metafóricu dende tiempos vieyos nun doble sen. D'un llau, como elementu perimportante na sociedá campesino de nuestro. Hasta nel mundu de l'asturianada úsase pa espresar qu'el cantar que se ta sintiendo ta bien echáu y presta. Pero d'otru, pela parte del cosmopaletismu, como elementu pa desprestixar lo que nun consideren urbanita y paxolero.

Como los tiempos cambien abondo, yá tenemos nes nuestres aldees habitantes que construin nelles morada pa dir a espansionar. Pero, ¡ai, hom!, a dalgunos d'ellos molésta-yos el golor del cuchu y l'orín, avezaos que tan a goler escapes de coches, mexaes nes esquines y demás puxarra que contamina les nuestres villes y ciudaes. Hasta se quexen si una vaca qu'afalen pa la llende echa una moñica delantre de la portiella de la so casa o xalé.

Y agora resulta que ta acabante de dase una normativa europea onde puñen -nunca meyor dicho- escontra l'emplegu del orín y el cuchu nel campu. Normal. El porgüeyu que puen sacar d'ello les industries fabricantes d'abonos químicos ye enorme. Y los bolseros d'elles yá esbabayen con pensar los ingresos que puen enfonilar. Dempués si la nuestra salú se resiente de tanta química estrada na tierra ye'l nuestru problema, faltaría más.

Apocayá los cosmopaletos qu'abeyen pel nuestru país  espatuxaben nel Campoamor porque xunto al inglés y el castellanu usaren enantes d'entamar una ópera l'asturianu. El cuchu, el bable, la gaita...¡puxarrona pa xente tan fino y educao!. Anque pa mio idea, nel sucesu tuvo tamién que ver la vertiente política del asuntu, y los bederres maleducaos escurque tamién aprovecharon el tema llingüísticu pa protestar contra l'actual corporación que gobierna'l conceyu, que too pudiera dir xunío.

Pero la realidá ye que'l cuchu pue munchu, como bien nos recuerda'l dichu que punxi enantes. Y la invitación a llevantase y cuchar pa preparar la nuestra tierra asturiana de cara al futuru ye tou un gritu dignu de sofitancia. Cadún tien que lo facer na estaya que meyor se-y entame. Asina que, pa pone-y el ramu a esta entrada, bríndovos a que vos llevantéis y cuchéis la vuestra estaya col vuestru trabayu. Asina ente toos arriqueceremos la nuestra tierra pa que xuxa la nuestra collecha y la del futuru pa que puedan afayase nella aquellos que nos sucedan.