De tolos seres que moramos na Viesca Dayuri'l más vieyu ye'l busgosu Potrosu. A lo llargo la so vida percorrió abondos llugares de nuestro hasta acabar nesta viesca. Vive allá pa la picorota'l monte, porque se siente más guarecíu na so vieyera. Diz él que ñació y crióse como llangreanu y conoz bien de coses d'esti conceyu. Tamién anda'l probe bien tronáu. Ta coxu desque, allá de los tiempos, un cazador furtivu-y aperrillare nuna pierna y tarabica sofitándose nun cayáu. Tien medio mochu un cuernu. Tuse y resolla cuando s'esfuerza y tien que poner procuru colo que come pa que nun-y pinte mal. Pero aguanta como un campeón y anda perhí moviéndose tovía pel monte y poniéndo-yos enagora trampes a los furtivos, que nun ye la primer vez nin va ser la última que pasa glayando dalgún d'ellos pol sapiazu que se metió al zarapicar con dalguna de les sos engataes.
Pues ello ye que taba yo esta mañana sentáu cabo'l caborniu poniendo unes canteses a unes madreñes cuando sintí tusir. Miré p'allá y vi a Potrosu sentáu nuna piedra descansando mientres me capiaba. Entós eche-y voz y averóse pa min resollando y echando les manes al renaz y ponse él:
-Qué tal, Xanu. Escurrí hoi venir a visitate pa echar una rocada contigo, que cuantayá que nun te veía. Pero cansé abondo pel camín, y pa detrás, empicipió a doleme'l renaz. Siempre sintí de rapacín a los mayores dicir que la vieyera ye mui mala, ¡y mialma qué razón teníen, rediós! Nun para ún de tener goteres.
Entós apurri-y un tayuelu pa que se sentare y tamién una escudiella con caldín de pita pa qu'entonare'l butiellu. Y dixi-y yo:
-Bono, Potrosín, pues como aportasti pequí voi aprovechar pa que me fales un pocoñín del conceyu llangreanu, que pa conocer los sitios de la nuestra tierra asturiana, poca xente ye más afayadiza que tu que te tienes movío per tolos requexos, hom.
-Pues mira, anuncies escrites del llugar yá tenemos de magar les dómines del rei asturianu Ordoño I. Fixo naquel entós delles donaciones y fala, por exemplu, d'una en Santolaya, nel conceyu de Llangréu, onde yá había devoción por esta santa que foi patrona d'Asturies y tamién de la diócesis au sigue siéndolo anguaño. Hai quien asitia per estes tierres nel llugar d'Olalies, que nun ye otra cosa má Olaya, la derrota de Munuza cuando fuxía buscando la meseta tres la batalla de Cuadonga. Nel sieglu XI hubo un pleitu ente unos infanzones del llugar y el mesmu rei Alfonso VI, que lu acompañó'l Cid nello, porque donare'l conceyu al obispáu y ellos nun queríen, pero nun fueron pa tornar qu'asocediere. Por ello nel escudu llangreanu figuren la cruz de los ánxeles nun de los cuarteles y unos yelmos notru. Pero, cuando yo yera guah.ucu tocóme vivir un fechu perimportante. Foi cuando-y concedieron a esti conceyu, la so carta puebla, allá pel añu de mil trescientos trenta y ocho. Daquella, como te dixi, yeren tierres del obispáu y apaecen mencionaos datos perinteresantes. Por exemplu, los montes, celleros, préstamos y yugueríes de Frieres, Amena,
San Pedro de Vivallo, San Antonio de Riañu, Santolaya de la Puente d'Oturiellos, Barros, la Veiga de Ciañu, San Miguel de Lada, San
Martino del rei Orellán, Santo Estevano de Ciañu, Santa María de Vimel...Y otru fechu que rescampla ye que tenemos anuncia de que los vecinos aconceyaben, a toque de turullu, na Puente d'Oturiellos o Turiellos pa escoyer xueces, alcaldes, tratar de los temes que-yos fincaben...y venía a aconceyar tamién con ellos dacuando, nesi llugar, el propiu Obispu o quien él mandare pa representalu. Esa puente, de seis güeyos y más de cien metros, considerada la mayor d'Asturies naquel entós, yera un llugar de pasu mui importante pa los que veníen dende la meseta, camín d'Uviéu o de la costa, como asina lo afitó nel so tiempu la propia Xunta Xeneral cuando mandó iguala. Una riada qu'esvió'l ríu nel sieglu XVII dexóla ensin función y sumióse col tiempu
-¡Arreniego del demoniu! -dixi yo interrumpiendo al mio amigu busgosu- yes como una enciclopedia andante, cho. Tiénesme ablucáu.
-Ye que sabe más el busgosu por vieyu que por busgosu, imitando al dichu. Y que nun se m'escaeza una cosa más. Va unos años valtaron una casa nel actual barriu d'El Puente y apaeció una ventana perguapa d'otra casa que tien un dintel blasonáu coles armes de Bernaldo de Quirós, a los llaos una cruz y una aspa y, nes esquines, dos xarrones con flores.Vinieron a datalo y camienten que la edificación ye de los sieglos XIV o XV, lo que l'asitiaría nes domines de la carta puebla y la puente romana que te dixi enantes, puente que pudiere ser del sieglu II según dellos, pero tamién medieval, qu'eso de romano ye una denominación popular pa referise a pontes antigües de piedra y con arcos.Y lo de la cruz y l'aspa a los llaos del escudu coincide con otru dintel talláu con un otru escudu y estos dos elementos nel pueblu llangreanu de Pozobal, nesti casu l'aspa asemeya a dos güesos cruzaos. Desconozo a qué se debe esa coincidencia. Sobra que te diga qu'anguaño, esa ventana ta atarraquitada de maleza, col bistechu esgonciáu y ensin que nenguna autoridá ponga nin un rispiu d'interés en conservala.Y pa poner el ramu a la mio parrafada, voi dicite que'l topónimu Pozobal ta relacioáu con un sitiu onde, antiguamente, facíen trampes pa tornar a los llobos. Pero, Xanu, agora tócate a ti da-y a la parpayuela. Como nun soi pa moveme como notros tiempos, gustaríame que me contares cómo van les coses pela Viesca Dayuri, qu'hai bien de sitios onde yá tarrezo a embute empobinar p'allá.
-Pues pequí empobinamos, pali que pali, pa la primavera, como yá persabes tu, que pa eso yes busgosu. Emprimen a espertar los árboles, salen los brotos, guañen los nuevos, los más madrugadores yá floriaron. Y tamién ta l'aquello de que tamos en Marzu niarzu, y los páxaros igüen los ñeros pa poner los güevos y entamala a guariar.Yo hai un recitáu mui prestosu que fala del ciclu de les aves y que diz asina, atiendi: Marzu nialarzu, Abril güeveril, Mayu paxarayu, per San Xuan esnalarán, y per Santa Marina buscarán la vida. A too esto, qué prestoso y interesante diba ser qu'a los escolinos-yos deprendieren estes coses de la nuestra cultura popular, que desgraciadamente, tamos criando neños ayenos a la so cultura, a la so historia y a la so llingua.Y per esti camín, el futuru asturianu pinta mui prietu, miániques.
-Pues sí, Xanu, siguimos cayendo en barrena y ensin que s'acolumbre igua dala. Pero vamos charrar de coses más prestoses, qu'ehí tenemos la temporada de les espirches picando a la puerta...
-Picando a la puerta unes y otres yá entamaes. Una tradición prestosa a esgaya. Romper una pipa de sidra nuevo, pone-y un nome con clarión, orniala con lloréu, y acompañala con bien de coses pa forrar como conceyales, güevos cocíos, oricios, centollos, pinchos de tortiella, embutíos...y tola carrapotada que se nos pueda ocurrir. Y nun dedicase namás qu'a comer y beber, ¡ca! Hai qu'aprovechar tamién p'axuntase nun coriquín y cantales toes. Pa sintir gargoliar una tonada, p'armar una folixa prestosa, recóime. Que tamién, por desgracia, tán enxaretándose per ende espirches que de tales namás que tienen el nome, porque'l conteníu da pena y dolor. ¡Ah!, y ta bien encamentar a munchu que presume de sidreru que'l corazu d'una espircha ye la pipa de sidra nuevo, que por selo inda nun s'echa porque tien qu'acabar de facese na botella y non lo que yá ta embotellao d'otru añu pa escanciar. Que nesti tema ta la cosa bastante esmanganiyada, ¡caso en tal!
-Tienes tola razón, Xanu. Sacar a la lluz la nuestra historia, puxar poles nuestres tradiciones, emplegar la nuesta llingua...too ta cayendo en sucu baxeru. A vegaes, dame la impresión de que damos voces en castañéu de contino, que la xente asturiano tal paez afáyase guapamente viviendo n'ayén y aculturizao., Pero son les dómines abegoses que nos toquen vivir. Eso sí, de dase nada.
-Bono, Potrosu, pues como yá acabé d'encantesar estes madreñes, y a ti paez que te pintó bien el caldín de pita pa recuperar, voi acompañate un cachu pela sienda de vuelta a la to morada. Y, como nos queda de camín, vamos lleva-y unes floriquines a la Venus de La Riera nel so abellugu de la Fonte'l Güeyu, que l'antoxana de la primavera ye una época perafayadiza pa ello, recitámos-y un esconxuru pa que nos eche una gabita pa curiar la nuestra viesca, y aprovechamos pa descansar un pocoñín y enfrescar el gargüelu col agua fresquino qu'esquita ellí. Upa y vamos p'allá.
Y, d'esta manera, el mio amigu'l busgosu Potrosu y yo enfilemos monte alantre dándo-y a la parpayuela tan guapamente mientres esfrutábemos del remanecer de la primavera...
.jpg)
