Pasemos el solsticiu d'iviernu. Tamos na época escura del ciclu de la ñatura. Cambiemos d'añu. Pali que pali, los díes van dir apoderando a les nueches camín de la primavera. Pero enagora ye tiempu de reposu na viesca. De ñeve, de xelaes, de fueyes estrando los carreros, de sentir xuxuriar a les fontes. Tamién ye tiempu del antroxu ivernal. De que los mazcaritos percuerran los llugares blincado, arruxidando y faciendo moxigangues. Y tiempu tamién d'echar les comedies. Como l'añu ta faciendo galanes, paecióme'l momentu amañosu pa dir facer una ufrienda nesti mes de Xineru. Asina que güei llevantéme abondo ceo, cuando les primeres lluces de l'albancia riscaben en finxu'l cielu. Eché nel zurrón un ramiquín de lloréu y una ambozada de mayuques, garré'l palu, capié a Masgallu, y empobinemos camín de la Mesa Los Antiguos, un vieyu dolmen au reposen los humanos que triaron, allá de los tiempos, esta viesca Dayuri. Y tamién los mitos que vivíen cabo d'ellos, que nós tamién tenemos los nuesos antepasaos, mialma. Caminemos enforma hasta aportar al llugar. Namás que tuvi ellí, un respigu percorrióme tol cuerpu. El día soleyeru. Les vistes de la vallada y les cadenes de los cordales n'horizonte. El saber que taba nun sitiu que tien el so aquello telúrico, ancestral, de xuntanza del ayeri col güei mirando pal mañana. Fixi la mio ufrenda de lloréu y mayuques, esperando porque valgan de badagüeyu pa tener bayura na collecha d'esti añu. Sentí cómo espoxigaba dientro migo una sensación prestosa, cómo garraba puxu. Dempués, Masgallu y yo enveredemos camín de vuelta, porque los díes inda son curtios y atapez llueu. Díbamos mirando pa les fayes, los carbayos, les castañales, los abedurios, los carrascos...allalantre, los pueblos que visten como pintalarrama les llombes y les vallaes...Cerquina yá de la llende'l mio caborniu vi que baxaba Lluis de Turiellos, fumarriando pela so pipa de maíz y cola so gorra de marineru na cabeza. Saludémonos.
-Ayó, Lluis, veo que baxes del monte...
-Qué tal Xanu, pues sí, vengo d'espansionar pela viesca. Estos díes d'iviernu tienen el so aquello prestoso, y de pasu tuvi echándo-y una güeyada al castañéu d'Espi la Mariñana, que bien de castañes que nos da pa la seronda, y curialu ye xera de toos. ¿Y tu d'ónde vienes, ho?.
-Pues yo vengo de facer una ufrienda de lloréu y mayuques na Mesa Los Antiguos, pa ver si pa esti añu tenemos bona collecha. Y de respigame tou. Ye ún d'esos llugares onde pescanciamos que somos fíos de La Vieya, de la ñatura, del Sol y la Lluna. ¡Que ñunca nun mos falten!.
-Dicen que somos pobisa d'estrelles, Xanu, y los antiguos teníen llugares au se respigaben como tu güei, porque teníen daqué único que los xuncía col universu y la tierra, miániques. A too esto, lo del lloréu faime renombrar cuando de guah.es-yos llevábamos un ramu a los padrinos y ellos apurríennos el bollu o la pegarata. Y les mayuques ¡cómo nos prestaba rucales colo dures que taben y too!. Agora yá nun lo puedo facer, qu'ando medio esmelláu, ¡caso en tal!. ¿Hai dalguna ñovedá pela viesca Dayuri, ho?.
-Pues voi cuntate dos, una murnia y otra pa que te rías un poco. La triste ye qu'entamemos l'añu con una carrapotada d'incendios pelos nuesos montes. El fueu que mata la viesca y los animales. Que mos empoza na probitú y la llaceria. Y pa un poco de risión, atopé l'otru día al busgosu Mofosu, que me cuntó qu'acababa de ver a un furtivu enclicáu poniendo un llazu. Y claro, tenía la culera tan a güevu, que Mofosu puñólu con gana y aventólu unos cuantos metros. Asina que'l zapalastrón salió h.ispiando a carrenderes, glayando, berrando, espatuxando y arrascando la culera, que t'arrollicabes de la risa al velu.
-Dicen que'l busgosu Mofosu acoxica cuantayá por culpa d'un tiru que-y aperrilló un día un furtivu...
-Pues sí, Lluis, asina ye. Y claro, tien-yos una zuna que cada vez que ve a ún túrrialu ensin contemplaciones. Nun me choca un res. Y pela villa ¿hai ñueves, ho?.
-Pues tenemos les ñueves heredaes del añu que finó. Perhí anda l'andanciu armándoles, que tal paez el cuentu de la bona pipa, cuando pienses que va acabar, entama otra vuelta camudáu nuna variente ñueva. Lo de la oficialidá tiénenlo apostalgao hasta'l día ún de Febreru. Si aporten con un alcuerdu, igual tovía cuadren los númberos. Pero si ñon, va ser enguedeyao tramitala pa esta llexislatura. Y eso cuntando que nun dea problemes la votación na Xunta, que como falle un diputáu yá ta entamada. Ver veremos, Xanu, ver veremos. Los bancos afalando a la xente a facer les xestiones nos caxeros ya internet, que lo que ye más mayorino tienen un problema pergordu entamanáu, porque con eses teunoloxíes nun s'acampen. Y lo de la lluz, pues medrando. Los monxures económicos manden, cho, y nun paez qu'heba manera de voltiar la situación.
-A, Lluis, o too esto, díxome ayeri un paxarín que se montara un baturiciu per aciu d'un comunicáu de l'academia gallega rispiendo porque'l gallegu seya oficial n'Asturies. ¡Qué burrada, nin!.
-Pues esplícotelo darréu, Xanu. Too esto parte d'acuantayá. Na zona del Eo-Navia llamen a fala, una denominación neutra, pa referise a la llingua que falen per ellí. Inorando a la xente, dende les instituciones polítiques y llingüístiques asturianes sacaron de la manga l'aberración de rebautizalo como gallego-asturiano. Dende un seutor espansionista gallegu aprovecharon esto pa reivindicaciones como les de la RAG, onde piden que'esi idioma seya oficial n'Asturies. Agora, los que metieron la pata, traten de reutificar. Como volver a llamalo fala sedría reconocer el so erru, amosaron el términu neutru eonaviego, que ta pintando bien per agora, arriendes del tradicional de a fala. Afortunadamente, la xente d'esa zona asturiana tien les coses clares bastantina pa que la cosa nun pasare a mayores. Pero les responsabilidaes d'esti xaréu hai que les buscar equí, nes mentes sesudes qu'anecien en facer polítiques llingüístiques dexando de llau a los falantes.
-¡Rediós, como tamos, manín!. Bono, amigu Lluis, aportémos a la cruciada onde cadún tien de garrar camín de la so morada. Fuélgome muncho de vete nesti entamu del añu. A ver si nos pinten les coses daqué bien, que l'asuntu albídrase ñublu.
-Tamién m'allegro abondo de vete, Xanu. Espero qu'esti añu te resulte prestosu na viesca Dayuri. Yá echaremos otra rocada más p'alantre, colos demás amigos de nueso. Ta llueguín.
Alloñóse Lluis de Turiellos camín p'abaxo y Masgallu y yo empobinemos pa la llende'l caborniu. Escomencipia a atapecer. A ver si esti añu nos pinta afayadizu, miániques, que bona falta nos fai...
