Foi allá peles dómines del rei asturianu Alfonsu II cuando s'afitó'l camín a Santiago y espolletó una pelegrinación venida de perdayures qu'aporta hasta güei. Más sero, tamién empobinanon al llugar compostelanu'l rei Alfonsu III y la so muyer, la reina Ximena, que dellos consideren la primer pelegrina de la historia.Naquel entós el Reinu d'Asturies algamaba una importancia cimera con embaxaes a Carlomagno incluyíes. Yéremos daquién na península y n'Europa.
Los raigones de los asturianos actuales vienen d'aquellos tiempos y d'aquel reinu. Hai resclavos anteriores, porque les civilizaciones que trianon esti suelu dexanon los sos ñicios equí. Pero'l pasu d'ástures a asturianos formientó naquella etapa histórica.
Como país tenemos un aniciu claramente medieval. Impecablemente documentáu y sofitáu pola arqueoloxía y los monumentos qu'aportanon a nós. Ehí tenemos Cuadonga, l'arte asturianu, el Reinu d'Asturies, y tamién la defensa de la diócesis de magar la pérdida del poder políticu (Liber Testamentorum del obispu Pelayu), los intentos secesionistes (Felix Agelaci, Gonzalo Peláez, Urraca l'Asturiana). L'idioma que tovía conservamos. Trazos culturales, distribución del territoriu (parroquies, conceyos, poles), esplotación económica de los nuesos recursos (caseríes, brañes, puertos pixuetos...).
Tampoco nun fuimos una triba aisllada dafechu como davezu se nos pinta. Aquel reinu y aquel camín que derrompimos truxenon a esta ñación xente, vezos y comerciu de dayures. Queden enagora rescamplando topónimos que mos lo recuerden: Balandrán, Bretones, Gascona... Porque la estructura y pesu políticos propios, la combinación de parroquies y villes, los caminos pela tierra, pero tamién pela mar, fixénonmos coneutar cola realidá alluendi de les nueses llendes.
Preséntasemos l'europeísmu como daqué relativamente reciente y fincáu fundamentalmente nel mercantilismu, pero ñon no cultural. Un error absurdu nel nuesu casu. Porque los asturianos hai yá una carrapotada de sieglos que fuimos y somos pereuropeos. Seique nel pasáu más inda de lo que somos güei onde bien de vegaes siguimos viendo lo que vien d'acullá de los Pirineos con rocea. Nun ye descartable que nestos tiempos seyamos menos cosmopolites que nel propiu medievu. Pero rescampla que somos más cosmopaletos.
Al final, ocurreo qu'aquel camín que derrompimos nel reináu d'Alfonsu II quedó apostalgáu y escaecíu. Fuimos perdiendo pesu, pali que pali, y los pelegrinos empobinanon per otres siendes pacullá del Payares. Engurriémonos y empocémonos nuna ñublina trupo. Perdimos les vinculaciones europees y la nuesa güelga histórica (resalvando rellugos gloriosos como'l del 25 de Mayu de 1.808) enfotándomos en mirar siempre pal sur buscando ellí lo que ñunca nun fuimos. En definitiva, escaeciendo'l camín que per sieglos nos coneutare col continente del que fuimos parte sustancial y fundamental.
Anguaño, cuando malpenes pintamos nada nel conciertu de les ñaciones europees, con o ensin estáu. Cuando somos un requexu perdíu qu'abonda xente nun sabe asitiar nel mapa, magar el nuesu grandonismu babayu mos faiga creyer lo contrario. Cuando naguamos por calcar lo mediterránio y tapecer lo atlántico y asina un llargu etcétera, escurro que ye afayadizo y hasta vital tornar los güeyos al pasáu pa reconocemos. Y mirar más pal norte, pal continente y les nueses relaciones con elli. Tornar a lo atlántico y a les nueses xermandíes europees. Y partiendo del nuesu propiu reconocimientu, perdiendo dafechu los complexos y afitándomos nos nuesos raigaños ancestrales, capiar al caminante invitándolu, arrogantes, a caleyar per aquel vieyu camín que derrompimos allá de los tiempos, al empar que dir derrompiendo'l nuesu camín coleutivu pal futuru cabruñando colos nuesos propios fierros.
