Cuenta la tradición que les cenices de Santolaya tráxoles p'Asturies el rei Silo dempués de que-y les apurrieren los cristianos col envís de que nun cayeren en manes enemigues cuando'l monarca andaba faciendo incursiones escontra los árabes.Yera naquellos tiempos una santa con gran sonadía y devoción pente la cristiandá peninsular y tamién nel reinu asturianu. Como exemplos, valga'l documentu del sieglu IX perteneciente al reináu d'Ordoño I onde se da anuncia d'una ilesia consagrada a Santolaya en tierres de Llangréu, o l'entierru de Pelayu na ilesia de Santolaya d'Abamia.
Tamién la batalla d'Olalíes, nome deriváu d'Olaya, onde derrotaron ensembre a les tropes del gobernador Munuza tres la batalla de Cuadonga informanos de que'l sitiu escoyíu pal alcuentru taba relacionáu cola devoción a esta santa.
Anguaño les cenices de Santolaya reposen nuna urna de plata na capiella que tien dedicada na Catedral d'Uviéu.
Allá pel sieglu XVII el poeta Antón de Marirreguera ganara un concursu lliterariu entamáu pola Universidá d'Uviéu con un poema n'asturiano compitiendo con otres llingües incluyíes les clásiques. El poema facía referencia al pleitu aniciáu ente la ciudá asturiana y la de Mérida por tener eses cenices y qu'al final arromanó de la parte asturiana.
A lo llargo de los sieglos foi Santolaya la patrona de la diócesis eclesiástica de nuestro - títulu que tien na actualidá- y tamién d'Asturies, siendo refrendáu esti patronazgu caberu por votación al traviés de los conceyos. Actualmente sigue teniendo ilesies consagraes al so nome n'abondos llugares a lo llargo de la nuestra tierra, anque ye la Virxe de Cuadonga la empicorotiada como patrona asturiana.
Pero hai otru datu que nun nos tien de cayer en baxo. Y ello ye que, ente les atribuciones de Santolaya, ta la de ser la patrona de la llibertá de pensamientu y de la llibertá d'espresión, dos encontos fundamentales de tou estáu democráticu y de drechu, arriendes de dos aspiraciones básiques pa poder llograr unes sociedaes cada vegada más llibres y democrátiques.
Tamos entós ante una figura perimportante na historia d'Asturies y de los nuestros conceyos que, como suel asoceder llamentablemente, anda nestes dómines que vivimos bastante apostalgada y escaecida. Asina qu'hoi, diez d'Avientu, la fecha onde se cellebra la so festividá, paeciome oportuno dedica-y esta pequeña reseña na so alcordanza.
