Cuando la borrina posa en monte los brañeros que s'atopen somorguiaos y perdíos nella reciten un esconxuru - con delles variantes como ye normal - reclamando la presencia d'un ser llamáu Xuan de la Borrina, Xuan Blancu, Xuan Barbudu... Pero, dixebrándose de la mayoría de los mitos, siempre se presenta acompañáu. Lo normal ye que lo faiga con una perra y una muyer. Ún de los esconxuros ye ésti:
"Escampla ñublina, de valle en vallina, regueiros abaxo, canales arriba, que vien Xuan de la Borrina xurando y votando, que t'ha de comer con la sua muyer barbuda y la sua perra llanuda".
Detrás de los mitos escuéndese tou un universu conceptual que recula nel tiempu hasta dómines pervieyes. Marutaos nesos mitos puen escondese vieyos dioses, ancestrales fuerces que pertenecíen a la manera d'entender el mundu d'antiguos pueblos o civilizaciones. Tres d'un detallín que nos pue paecer anguaño una menugancia pue atopase'l resclavu d'eses fuerces y divinidaes de cuantisimayá.
Ehí tenemos la nuestra manera de llamar l'arcu iris: l'arcu la vieya. Pero ¿quién ye esa vieya?. Seique una antigua divinidá de les fuerces de la tierra y de la natura que yera quien a facer dibuxase nel finxu'l cielu un arcu máxicu de collores que señalaba'l final de la truena.
D'otra miente, nes brañes y mayaos perviven los herederos d'una cultura de pastoréu que s'empoza nos tiempos alloñaos del neolíticu. Nestos llugares pudieren guapamente alitar nicios d'antigües divinidaes. Que Xuan de la Borrina apaeza acompañáu nun ye una casualidá ensin importancia dala. Tanto él como la perra llanuda o la muyer barbuda (otres vegaes desnuda) han dicinos daqué. Pescudar esi daqué yá ye otru tema revesosu. Por exemplu, Xuan de la Borrina pudiere sé la manera en qu'aportó a nosotros una deidá del monte, los mayaos y el ganáu y al que se reclama ante l'aforfugu y llerza de quedar tresmanáu na nublina allarribones y albintestate de cualquier peligru. Si respuende al esconxuru preséntase con ser femenín, personificación quiciabes d'una diosa de la natura que ye quien a remanar los fenómenos atmosféricos (el pelo y la barba como metáfora del orbayu, l'agua), como la vieya col arcu, como'l nuberu col bastiáu. Y la perra, curiosamente llanuda (que pue recordar los falopos de la ñeve o la mesma borrina), afitaría esi llabor de pastor del otru llau d'esti mundu del ser invocáu ayudándolu a guíar al ganáu y curialu como tradicionalmente fixeron estos animales dende siempre.
Tolo anterior, una simple especulación, un intentu sonce d'averase a un probable aniciu tribal del personaxe y la so compaña. Eso sí cola seguranza de qu'un mitu, una lleenda, un datu pañáu de la nuestra tradición oral nun pertenez enxamás al terrén de les caxigalines o de les folkloraes ensi mayor aquello. Non. Tres d'ellos podemos recular a esgaya nel tiempu. Tanto que podríamos alluganos guapamente nes dómines en que yéramos tribu. Porque, envizcaos na sociedá actual que vivimos, escaecemos de contino que dalguna vegada perdida yá na ñublina de los años nós tamién fuimos tribu como lo son enagora sociedaes amazóniques o africanes. Y la so manera d'entender el mundu tenía les sos claves y ritmos que dexaron dellos llixos sopelexaos hasta güei. Y ye que, tovía anguaño, queda xente que cree en seres que los urbanites tecnoloxizaos vemos distantes o ayenos. Pero que nun va tanto taben ehí con puxu y enagora nun se sumieron dafechu.
