Escribía apocaya del vezu d'acabar les romeríes d'antigüamente a palos. Y hoi voi facelo sobre dos gritos que yeren l'entamu d'aquelles amarraces.Antaño, había dos apellidíos que diben xuncíos a l'afirmación de pertenencia a un llugar determináu. Ún yera l'ixuxú y l'otru'l viva a esi llugar o, por retu directu, el muerra al del retáu.
L'ixuxú yera'l rinflíu que s'espresaba con él l'afirmación personal y colectiva de l'aldea o la parroquia d'onde se yera. Un llamáu guerreru que tamíen mostraba quién yera'l gallu de la danza y precedía a la engarradiella col palu usáu como arma ofensiva y defensiva.
Amestáu al ixuxú diba'l viva al llugar, el bierzu que se diba a defender a estacazu llimpiu. Estos tres elementos, el refinchu, el viva y la panadera diben tán xuncíos qu'anició prohibiciones de que los mozos asturianos llevaren los palancones a les romeríes y a los sitios onde aconceyaben. Asina, por exemplu, los mozos asturianos emigraos a madrid axuntábense. Salíen entós los ixuxús de los gargüelos y los vives a Asturies, la patria común de toos ellos, y si dalgún grupu de mozos d'otros sitios d'España retrucaben a los sos gritos yá taba armada l'apurridiella. Asina que tamién permedió la prohibición correspondiente pa que los asturianos nun llevaren palos con ellos cuando se reuníen nos aruelos madrilanos.
Asina que tanto l'ixuxú como'l viva'l llugar o la propia Asturies foron la manera tradicional que los nuestros antepasaos usaben p'autoafirmase. Ta recoyío a esgaya nos estudios sobre les nuestres tradiciones y folklor y nun hai dulda nenguna del raigañu fondu de tales espresiones.
De magar los años setenta del sieglu pasáu nació otru gritu. Nesti casu usando'l verbu puxar aplicáu al llugar que se quier defender, reivindicar, o del que se siente ún arguyosu. El "Puxa Asturies" prendió pente una parte bien importante de la población y ye actuamente aceptáu y usáu de contino.
Pero'l puxa y el viva nun son sinónimos esactos. Porque cola utilización del verbu puxar xunida al d'un llugar o al propiu país lo que tamos espresando ye'l nuestru ánimu o aliendu a esi llugar o país pa que faigan fuerza, empuxen, tengan puxu. L'escaecer o desconocer esa diferencia ente dar un viva o un puxa fai que delles veces esta última espresión la usemos mal. Por exemplu, nun tien sentíu gritar "puxa la folixa" porque l'artículu sobra y la espresión ye difícilmente entendible pa cualquier falante patrimonial del idioma (¿una folixa puxando?). Lo qu'en realidá pretendemos dicir ye "viva la folixa" (que siga, aliende, permaneza), que ye otra cosa.
Asina qu'anguaño tenemos nel nuestru bagaxe d'autoafirmación del llugar o del país tres voces pa facelo: l'ixuxú, el viva y el puxa. Y que se sientan per munchos años y xeneraciones. Sedría un niciu de que na nuestra tierra tovía queden fíos que los reclamen y tan dispuestos a defendelos.
